پناهگاه حیات وحش «موته» در استان اصفهان بین N3355 الی N3320 عرض شمالی و E5045 الی E5010 طول شرقی واقع شده است. مساحت پناهگاه در حدود ۲۰۰۸۷۹ هکتار است.
پوشش گیاهی: قیچ,‌ بادام وحشی,‌ کاروان کش, درمنه,‌ تنگرس و‌ انواع گون.
پستانداران : یوزپلنگ,‌ کل و بز, قوچ و میش,‌ آهو,‌ ‌پلنگ و‌‌ گرگ.
در این منطقه انواع پرندگان و جوندگان نیز وجود دارد.
بختگان
پناهگاه حیات وحش «بختگان» در استان فارس بین ۱۵/۵۳ الی ۱۵/۵۴ طول شرقی و ۱۱/۲۹ الی ۵۱/۲۹ عرض شمالی,‌ واقع شده است. مساحت آن در حدود ۲۰۰۴۰۴ هکتار است.
پوشش گیاهی: انواع دیاتومه ها و جلبکها انواع گیاهان شورپسند گز و ‌نی و در مناطق خشکی ارس, ‌بنه,‌ تنگس, ‌قیچ, ‌بادام کوهی,‌ آویشن,‌ کاکوتی و باریجه.
پستانداران: کل و بز, قوچ و میش, گربه وحشی,‌ گرگ, ‌پلنگ,‌‌ کفتار, ‌روباه,‌ شغال و در دشتها آهو.
پرندگان: فلامینگو, ‌پلیکان, ‌انواع غازها,‌ مرغابیها,‌ حواصیلها, کشیمها, ‌درنا, لک لک,‌ کاکایی ها, پرستوهای دریایی,‌ ماهی خورکها,‌ هوبره, ‌‌بلدرچین,‌ کبک, ‌چلچله, ‌دارکوب پری شاهرخ و انواع گنجشک‎سانان, عقابها,‌ دال, ‌سنقرها,‌ بحری,‌ بالابان, ‌شاهین, لیل, ‌دلیجه.

 

تـاریخچه

پس از تشکیل کانون شکار ایران در سال ۱۳۴۳، محدوده‌ای با وسعت ۳۴۳۹۴۰ هکتار شامل دشتها، ارتفاعات و مراتع، واقع در حوزه استحفاظی استانهای اصفهان و مرکزی به عنوان منطقه حفاظت شده موته انتخاب و در سال ۱۳۴۶ با تشکیل سازمان شکاربانی و نظارت بر صید، به تصویب شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید آن زمان رسید. در سالهای پس از پیروزی انقلاب، سازمان حفاظت محیط زیست تغییراتی در حد و حدود منطقه داد و در تاریخ ۲۱/۶/۶۱ با مساحت حدود ۲۲۰۰۰۰ هکتار به منطقه حفاظت شده تبدیل گشت و سرانجام براساس مصوبه مورخ ۷/۱۲/۶۹ شورای عالی محیط زیست با همین وسعت به پناهگاه حیات وحش ارتقای سطح یافت.

در هر پناهگاه حیات وحش، به منظور احیای وضعیت طبیعی این مناطق ۲۵ درصد از مساحت آن توسط سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان محدوده امن تعیین و اعلام می‌گردد. در این محدوده‌ها ورود و چرای دام اهلی ممنوع است، ضمناً ورود اشخاص و ایجاد هرگونه تأسیسات بدون اخذ مجوز رسمی از سازمان حفاظت محیط زیست ممنوع خواهد بود. با توجه با توافقنامه‌ها و نقطه نظرات کارشناسی با رعایت مسائل اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی مناطقی را در محلهای معروف به شور رباط ترک، شور آب باریک و سی کلفتی بدین منظور در نظر گرفته که جمعاً در حدود ۳۷۰۰۰ هکتار از کل اراضی پناهگاه بوده و قابل توسعه و افزایش تا سطح حدود ۴۴۰۰۰ هکتار می‌باشد.

توپوگرافی منطقه

محدوده پناهگاه حیات و حش موته از دو بخش دشتی و کوهستانی تشکیل شده که بلندترین ارتفاع آن از سطح دریا در حدود ۳۰۰۰ متر و حداقل ارتفاع در این منطقه ۱۹۰۰ متر می‌باشد. ارتفاعات موته شامل دو رشته کوه است و فاصله بین این دو رشته کوهها را دشتهای جلگه‌ای و شوره‌زار تشکیل می‌دهد.

خصوصیات آب و هوایی

این منطقه در تقسیمات آب و هوایی از آب و هوای نیمه بارانی و سرد تبعیت دارد. حداکثر بارندگی در سال ۳۵۰ میلیمتر و بیشترین بارندگی در فصل زمستان و بهار می‌باشد. درجه حرارت متوسط در دشتهای این منطقه ۴/۳۹ درجه سانتیگراد در تابستان و در سردترین ماههای سال به ۵/۱۱ تا ۵ درجه زیر صفر می‌رسد.

منابع آبی

بیش از ۲۵۰ منبع آبی اعم از چاه قدیمی، قنات و چشمه دائمی در موته وجود دارد که بیش از ۱۵۰واحد از این منابع را چشمه‌ها تشکیل می‌دهد از قبیل: چشمه سنجده، دستار، بید، دربند، شور، آب باریک، چشمه‌نیا، قلعه‌سیاه، ریز آب، جاجرمی، قیقوجه، گزرتو، گل‌بیدک، رزبیده، دمه، سیکلفتی، مروارید و … . برای تأمین آب مورد نیاز وحوش در مناطق امن اقدام به ساخت آبشخورهای دست ساز در نقاط حساس اکولوژیک گردیده که منابع آبی آن چشمه‌ها و چاههای قدیمی است، که آب به وسیله لوله یا نصب تلمبه بادی به آنها هدایت می‌شود.

حیات وحش جانوری

این منطقه بهترین زیستگاه آهو در ایران است که برای رشد، تکثیر و جلوگیری از انقراض آهوها اختصاص یافته‌ است. شرایط مساعد زیستی برای این گونه پستاندار در دشتها و شوره‌زارهای منطقه توأم با حفاظت، ادامه زندگی را برای این حیوان زیبا هموار ساخته و به عنوان گونه جانوری شاخص منطقه از آن یاد می‌شود. وجود تپه ماهورها، تل‌ها و دشتهای کوهستانی در موته امکان زندگی را برای گونه قوچ و میش و صخره‌ها و ارتفاعات صعب العبور، زیستگاه خوبی را برای ادامه حیات کل و بز پدید آورده است.

انواع زیادی از گونه‌های پرندگان بومی و غیر بومی نیز در این منطقه وجود دارد از قبیل: کبک، تیهو، بلدرچین، هوبره و همچنین از خانواده‌های سار، کلاغ، سسک، دم جنبانک، عقاب، جغد، زنبورخوار، سهره و سارگپه نیز گونه‌هایی وجود دارد. در زمان مهاجرت، پرندگان مهاجر بسیاری در این منطقه خصوصاً اطراف رودخانه شور و گزستانها توقف نموده و در این منطقه استراحت کوتاهی می‌کنند.

از خزندگان و خانواده مارمولک‌ها می‌توان خانواده‌های جکو، آگاما و لاسرتا را نام برد. از مارهای سمی به مار جعفری، افعی، مار شاخ‌دار، از مارهای نیمه سمی به تیرمار، افعی پلنگی، یله مار و از مارهای غیر سمی به تــوله مـار، مار قیطانی، مارگرگی و کورمار می‌توان اشاره کرد.

پوشش گیاهی

بر اساس اطلاعات موجود در منطقه موته تا کنون بیش از ۳۰۰ گونه گیاهی مرتعی که ارزش علوفه‌ای، دارویی و صنعتی دارند شناسایی شده است. از نظر تیپ گیاهی قسمت اعظم پناهگاه حیات وحش موته مخصوصاً صافیها، تپه ماهورها و مناطق جلگه‌ای را جامعه درمنه و گون تشکیل می‌دهد که در فضای بین آنها گیاهان شور پسند و همچنین گیاهان خوش خوراک و دیگر نیز رویش دارند.

از درختان و درختچه‌های این منطقه می‌توان بادامک، بنه، تنگرس، قیچ، گز و انجیر را نام‌برد و از بوته‌های شاخص می‌توان به درمنه، جاز، انواع گون‌ها، فرفیون، کلاه میرحسن و ریش بز اشاره کرد.

پوشش گیاهی این  منطقه از نوع ایران و تورانی است که با روش زهری جزء بخش ایران مرکزی و با روش دکتر جوانشیر جزو ایران و توران دشتی محسوب می‌شود. مطالعه و شناسایی گونه های جمع آوری شده از منطقه منجر به شناسایی ۴۷۸ گونه گیاهی از منطقه شده است.
به طور کلی پوشش گیاهی منطقه از نوع بوته زار بوده و از پوشش تک اشکوبی تشکیل می‌گردد . گونه غالب آن درمنه است که در دشتها Artemisia  sieberiy و در ارتفاعات A. aucherii مشاهده می‌گردد.
گونه های شاخص گیاهی
دشتها :Artemisia ,Anabasis
کوهپایه ها و ارتفاعات : Acantholimon
مسیل ها :Pteropyrum
صخره ای : Amygdalus
زیستگاههای آسیب دیده : Carex,Noaea,Euphorbia,Scariola

مشکلات و تعارضهای موجود

ـ وجود معادن در منطقه و تخریب‌های ناشی از فعالیت آنها.

ـ وجود جاده‌های اصلی بین شهری (جاده گلپایگان و جاده اصفهان ـ تهران) و جاده‌های روستایی در منطقه که موجب تردد وسایل نقلیه و اثرات منفی در آرامش وحوش می‌شود.

ـ تعلیف غیر مجاز دامها و واگذاری قسمتی از عرصه‌های طبیعی منطقه و تبدیل آن به اراضی کشاورزی از طریق هیئت واگذاری زمین و تحمیل آنها به منطقه.

ـ شکار غیر مجاز
وضعیت عمومی و اقتصادی
به دلیل گستردگی مساحت پناهگاه حیات وحش موته و مجاورت آن با جاده های اصلی اصفهان گلپایگان، دلیجان – اراک، اصفهان – تهران رونق اقتصادی فوق لعاده ای به خصوص در مرزهای جنوبی ، شرقی و شمالی مشاهده میشود. فعالیتهای عمده اقتصادی وابسته به صنایع کشاورزی، معادن سنگ و صنایع وابسته میباشد.
وجه تسمیه  پناهگاه حیات وحش موته بدلیل قرار گیری روستای موته در مرکز آن می‌باشد. علاوه بر آن چندین روستا و شهر نیز در درون و حاشیه این منطقه واقع شده‌اند که عبارتند از:
الف _روستاهای رباط ترک و هستیجان در شمال شرقی منطقه و در کنار بزرگراه اصفهان _ تهران
ب _ روستای آتش کوه در شمال منطقه
ج_ روستاهای گل چشمه و یکه چاه در شمال غربی منطقه
د_ روستاهای لایبید، حسن رباط و لوشاب در مرز جنوبی منطقه
هـ _ شهر نیم ور در مرز شمالی منطقه
و_ شهر ورزنه در مرز غرب منطقه

 

تجهیزات وامکانات
– پاسگاه محیط بانی ورکان در شرق منطقه
– پاسگاه محیط بانی آب باریک در مرکز منطقه
– پاسگاه محیط بانی گلچشمه
– ۴ دستگاه خودرو کمک دار
– ۷ دستگاه موتور سیکلت

تحقیقات

درحال حاضر مطالعات طرح جامع پناهگاه حیات وحش موته در حال انجام است که نتایج آن به زودی در اختیار سازمان محیط زیست قرار خواهد گرفت.